Sztandar i Spadochroniarze Związku Polskich Spadochroniarzy II Oddział Kraków
w Niderlandach z Okazji 80-tej Rocznicy Operacji „MARKED GARDEN”

80 rocznica Operacji „Market Garden” – największej operacji wojskowej II Wojny Światowej z udziałem wojsk powietrznodesantowych prowadzonej we wrześniu 1944 roku przez Aliantów w okupowanej Holandii.W operacji brała udział 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa dowodzona przez twórcę Brygady gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego.

W niedzielę 15 września 2024roku wyruszyli spadochroniarze z 6 Brygady Powietrznodesantowej im. gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego a wraz z nimi 6 osobowa delegacja ze Związku Polskich Spadochroniarzy II Oddziału w Krakowie, w składzie: Kazimierz DYMANUS, Aleksander KUKULSKI, Józef ŁUSZCZKI, Stanisław MARNIK, Sławomir KRUKOWSKI oraz jedyny skoczek biorący udział w desancie Leszek MAŃKOWSKI, a z nimi sztandar II Oddziału ZPS. W poniedziałek w Driel za kościołem katolickim Parafii Narodzenia Maryi rozstawili namioty polscy spadochroniarze. Na terenach gdzie miała miejsc operacja „Market Garden” – w miejscach gdzie walczyli Polscy żołnierze powiewały polskie flagi. W okolicach Arnhem rozlokowały się grupy rekonstrukcyjne z całej Europy, w tym z Polski. Tam gdzie toczyły się walki jeździło około 350 brytyjskich pojazdów historycznych. Przez kilka dni reprezentacja ZPS II Oddziału przemierzyła miejsca walk polskich spadochroniarzy i aliantów – łącznie z przepłynięciem promem Oosterbeck, Drilscheveer Renu –  którym miała przeprawić się 1 Samodzielna Brygada – prom został zatopiony przez Niemców.

          Delegacja ZPS odwiedziła muzea: Ariborne Museum „Hartenstein – Oosterbeck – muzeum opowiada o przebiegu Bitwy o Arnhem stoczonej we wrześniu 1944r. na terenie między miastem Ede i Arnhem w ramach operacji „Market Garden”. Brytyjskie, amerykańskie i polskie oddziały powietrznodesantowe miały przejąć kontrolę nad mostami od granicy z Belgią do Arhnem.Muzeum znajduje się w dawnym Hotelu Hartenstein,
w którym w czasie bitwy o Arnhem była komenda główna brytyjskiej 1 Dywizji Powietrznodesantowej dowodzonej przez generała Roya, AirborneMuseumat the Bridge – przedstawiające dzień po dniu bitwę o Arnhem, Museum – Arnhems Oorlogsmuseum – prywatne Muzeum Wojny prowadzone przez pasjonata, olbrzymia kolekcja zbiorów
z polskim akcentem. Wędrówka prowadziła ich przez miejsca w wiosce Driel i wokół niej, gdzie 1 Polska Samodzielna Brygada Spadochronowa walczyła podczas operacji „Market Garden”, jak miejsca lądowania, pierwszego starcia z Niemcami i miejsc zajętych pozycji wokół Driel i obok budynku gdzie mieściła się kwatera główna, przed którym znajduje się popiersie gen. Stanisława Sosabowskiego w Driel.

17 września 1944 roku jako pierwsze zostały zrzucone do Holandii amerykańskie dywizje powietrznodesantowe – 82 i 101 – oraz brytyjska 1 Dywizja Powietrznodesantowa. Następnego dnia w Holandii wylądowały pierwsze oddziały polskiej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. 19 i 20 września gęsta mgła nie pozwoliła na zrzut reszty polskich spadochroniarzy, dopiero 21 września pozostali Polacy zostali desantowani na zachodnim brzegu Renu, w okolicach Driel.80 lat temu, 21 września 1944r. jako 32 – letnia dziewczyna Cornelia Baltussen spotkała lądujących pod Driel polskich spadochroniarzy z 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej dowodzonej przez gen. Sosabowskiego. Ona pierwsza poinformowała o rozmieszczeniu pozycji niemieckich i zatopieniu promu, którym miała przeprawić się brygada na północny brzeg Renu oraz którędy dotrzeć do Renu. Cora Baltussen od pierwszego dnia pomagała polskim spadochroniarzom opatrując rannych. Cora trzymając rękę umierającego rannego 45 letniego żołnierza usłyszała jego ostatnie słowa: „Bring my love to Poland, bring my love to my country, bring my love to my family please” – proszę pozdrowić ode mnie Polskę, pozdrowić moją ojczyznę, pozdrowić moją rodzinę. Ostatnie słowa jakie dosłyszała to: „All men arebrothers” – wszyscy ludzie są braćmi i to było impulsem jej pasji do Polaków i narodu polskiego. Kiedy dowiedziała się, że dowództwo brytyjskie oskarżyło Polaków o złe przygotowanie do ataku i słabe zaangażowanie w walkę oraz zdymisjonowanie gen. Stanisława Sosabowskiego, natychmiast podjęła działania w celu przywrócenia im dobrego imienia i honoru , stając się współzałożycielką Fundacji Driel – Polen. Celem jej życia było kultywowanie pamięci 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej
i walka o rehabilitację gen. Stanisława Sosabowskiego. Cornelia Wilhelmina Maria Baltussen z Driel zmarła 18 listopada 2005r. w wieku 93 lat – wielka postać – osoba bez reszty oddana polskim żołnierzom gen. Stanisława Franciszka Sosabowskiego, zwana Matką 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. W maju 2006r. w Holandii rehabilitacja gen. Sosabowskiego i jego żołnierzy stała się faktem.

Od maja 1945 roku 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa stała się częścią Brytyjskich wojsk okupacyjnych w Niemczech – 19 maja 1947 roku Brygada została rozwiązana.

Delegacja spadochroniarzy, przed uroczystościami na cmentarzu, skierowała swoje kroki na Cmentarz Wojenny Oosterbeck aby przepasać biało – czerwonymi wstążkami pionowe płyty nagrobkowe polskich spadochroniarzy. Na cmentarzu wojennym  – Arnhem Oosterbeck War Cementary spoczywa 1764 alianckich żołnierzy, w tym 79 spadochroniarzy
1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Oddali hołd i zapalili znicz i opasali biało – czerwonymi barwami obelisk upamiętniający walki Brytyjskiego 156 Spadochronowego Batalionu i weteranom MemorialDreyeroord 7 Królewskiego Szkockiego Oddziału Strażników Granicznych i Pułku Pilotów Szybowcowych, którzy bronili obwodu wokół Hotelu Dreyerood w Oosterbeck jak również przed pomnikiem upamiętniającym walki na zrzutowisku. 20 września w Driel odbył się pokaz dynamiczny walk przygotowany przez żołnierzy 6 Brygady Powietrznodesantowej.

21 września uroczystości na wrzosowiskach GinkelHeide w pobliżu miasteczka Ede, gdzie było w 1944roku zrzutowisko brytyjskiej 1 Dywizji Powietrznodesantowej. Tysiące przybyłych osób obserwowało desantowanie 700 angielskich, polskich, amerykańskich, niemieckich i holenderskich spadochroniarzy oraz pokazy lotnicze z udziałem samolotów historycznych. Polscy spadochroniarze w ramach pokazów wykonali 46 skoków, wśród desantujących byli dowódcy jednostek powietrznodesantowych państw NATO, w tym dowódca 6 Brygady Powietrznodesantowej gen. bryg. Michał Strzelecki.

Po pokazach przed pomnikiem Ariborne Monument, gdzie w obecności króla Niderlandów Wilhelma – Alexandra, kombatantów i wielu przedstawicieli krajów uczestniczących w operacji „Market Garden” głos zabrali przedstawiciele władzholenderskich oraz m.in. naczelny dowódca brytyjskiego Parachute Regiment gen. dyw. Oliwier Kingsbury. Po złożeniu wieńców Król Wilhelm Alexander przywitał się z weteranami, a także z wysokimi uczestnikami uroczystości m.in. Szefem Urzędu do Spraw Kombatantów
i Osób Represjonowanych Lechem Parellem.O godzinie 15⁰⁰ na Placu Polskim w Driel przed pomnikiem upamiętniającym polskich spadochroniarzy Surge Polonia – Powstań Polsko
i obeliskiem z wizerunkiem gen. Stanisława Sosabowskiego rozpoczęły się uroczystości. Przemówienia wygłosili: Burmistrz Gminy Overbetuwe Pani PatriciiHoytink – Roubos, Premier Królestwa Niderlandów Dick Schoof, który w swoim wystąpieniu wyraził podziw
i szacunek dla żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej dowodzonej przez gen. Stanisława Sosabowskiego. Powiedział „Ryzykowali życie dla ludzi, których nie znali, w kraju, który nie był  ich krajem.”List Donalda Tuska Prezesa Rady Ministrów RP odczytał Szef UdSKiOR Lech Parell. W uroczystości w Driel uczestniczył m.in. minister obrony Holandii Ruben Brekelmans. Delegacja ZPS II Oddziału złożyła wieniec przed obeliskiem z wizerunkiem gen. Sosabowskiego  i zapaliła znicz pod pomnikiem i wpisała się do księgi pamiątkowej w kościele katolickim.

22 września, niedziela nabożeństwo międzyreligijne za poległych spadochroniarzy
i złożenie kwiatów na Cmentarzu Wojennym w Arnhem – Oosterbeck kończyło obchody
80 rocznicy operacji „Market Garden”. Nabożeństwo rozpoczął wielebny G. Smith, naczelny kapelan 16 Brygady Spadochronowej hymnem: O GOD, OUR HELP IN AGES PAST, psalm 91 pisma świętego odczytała Jej Królewska Wysokość Księżniczka Królewska Anna – księżniczka Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z dynastii Windsorów. Modlitwy wygłosili –  Wielebny G. Smith, Ksiądz M. Meneses, Diakon S. Kruszyński, Pastor M.M. van Zoest i Rabin D. M. Sebbag. Po zakończeniu nabożeństwa jako pierwsza wieniec złożyła Jej wysokość Księżniczka Anna, której towarzyszył wiceadmirał Sir Timothy Laurence, wieńce składali przedstawiciele władz państwowych różnych państw i formacji wojskowych. Wzruszającym momentem była chwila złożenia kwiatów przez setki holenderskich dzieci, które co roku stają przed tym samym nagrobkiem, przejmując tę tradycję po swoich rodzicach i dziadkach. Hołd oddała również reprezentacja ZPS II Oddziału w Krakowie pochylając sztandar. Pobrana została ziemia z grobów polskich spadochroniarzy.
W uroczystościach obchodów 80 rocznicy operacji „Market Garden” udział wzięło kilkunastu weteranów z różnych państw, w tym jeden uczestnik operacji „Market Garden” ze Szkocji. Wspomniano również o jednym żyjącym polskim weteranie uczestniku operacji, 105 letnim Bolku Ostrowskim, mieszkającym w Kanadzie. Polskich kombatantów reprezentowali Eugeniusz Niedzielski – Ned oraz Jan Brzeski, żołnierze Brygady Pancernej gen. Maczka.
W uroczystościach wzięli udział przedstawiciele spadochronowych i lotniczych formacji wojskowych z Wielkiej Brytanii, Holandii i Polski, przedstawiciele najwyższych władz państwowych aliantów, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych Królestwa Niderlandów oraz tysiące zagranicznych gości i mieszkańców Ariborne. Polskę reprezentował Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Lech Parell i przedstawiciele Ambasady RP w Hadze z Margareta Kasangana a także przedstawiciele Sił Zbrojnych RP
w tym dziedzicząca tradycje 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej żołnierze 6  Brygady Powietrznodesantowej im. gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego na czele z jej dowódcą
gen. bryg. Michałem Strzeleckim.

                Spadochroniarskie podziękowanie dla – Pani mjr Anita SKOWRON oraz Pan
mjr Paweł RYŚ – za szczególną pomoc organizacyjną, informacyjną, udzieloną spadochroniarzom – weteranom, jako delegacji ZPS II Oddział Kraków biorącej udział
w głównych uroczystościach organizowanych w Niderlandach.

Wspomnienie Kolegi Leszka MAŃKOWSKIEGO przewodniczącego Koła 8bzab ZPS
II Oddziału a zarazem Prezesa Krakowskiego Klubu Seniorów Lotnictwa.

„Niedziela, 22 września 2024 roku. lotnisko Teuge, Holandia. 24 polskich spadochroniarzy
w barwach 1 SBS zostaje załadowanych do samolotu transportowego Douglas C-47 Skytrain, w barwach inwazyjnych. Cel lotu – zajęcie zrzutowiska w Driel. Ruszamy o godzinie 13.15. Nad celem jesteśmy po 15 minutach. Wysokość zrzutu poniżej 400 metrów. Skaczemy
w grupach sześcioosobowych, bo zrzutowisko małe i zaraz obok rzeki. Sprzyjają nam warunki meteorologiczne, bo wiatr wieje wzdłuż zrzutowiska i rzeki. Skaczę w pierwszym zajściu jako czwarty. Tuż po oddzieleniu czuję, że mój hełm zostaje zerwany z głowy silnym strumieniem powietrza. Całe szczęście, że spada w krzaki poza strefę widowni. Ląduję bezpiecznie
w niewielkiej odległości od znaków… Wzruszenie i radość, że oto znów, po raz drugi w tym tygodniu, mam możliwość wykonania skoku w miejscu najcięższych walk prowadzonych przez żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.  Od zgromadzonych widzów dostajemy gromkie oklaski, fotografują się z nami, a my z białoczerwoną flagą. Atmosfera jest podniosła i patriotyczna. Dokoła żołnierze w polskich uniformach. Ten przyczółek jest nasz! W trakcie obchodów 80-tej Rocznicy Operacji Market Garden Polskę reprezentowali żołnierze 6 Brygady Powietrznodesantowej. I zrobili to pięknie i godnie, za co należą się Im słowa uznania.
Ja jednak pragnę podziękować tym wszystkim rekonstruktorom w uniformach 1SBS, którzy nie bacząc na ogromne koszty udziału przyjechali z całej Europy, by oddać honor i cześć naszym poległym kolegom – spadochroniarzom.

Personalnie dziękuję Przemkowi Noconiowi za udostępnienie spadochronu oraz Piotrowi Nowosadowi i Arturowi Wójcikowi, bo bez Nich nie byłoby mojego udziału. A dla mnie było to wspaniałe zwieńczenie mojej spadochronowej kariery. Dziękuję Wam!!!”

Ze spadochroniarskim pozdrowieniem

Autor: Kazimierz DYMANUS

Zdjęcia: Kazimierz DYMANUS, Leszek MAŃKOWSKI